Aστική δημοκρατία και Φασισμός

Με αφορμή την πολιτικοκοινωνική συγκυρία που αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια σε όλον τον δυτικό κόσμο επανέρχεται εμφατικά το ζήτημα της σχέσης μεταξύ αστικής δημοκρατίας και φασισμού. Στο συγκεκριμένο άρθρο επιχειρείται η ανάδειξη της αλληλεπίδρασης των δύο αυτών πολιτικών συστημάτων που ιστορικά αποδεικνύεται ότι διαθέτουν εγγενείς συγγένειες.

Κατ' αρχήν, θεμελιώδης για την συλλογιστική μας πορεία είναι η παρατήρηση ότι στις δυτικές κοινωνίες, αλλά και ευρύτερα, μετά την Βιομηχανική Επανάσταση, κυρίαρχη ιδεολογία αποτελούν εν γένει συντηρητικά ιδεολογήματα όπως είναι η έννοια του έθνους, το δόγμα του νόμου και της τάξης, η θρησκευτική και φυλετική μισαλλοδοξία κτλ. Σε αυτό το σημείο, είναι άξιο παρατήρησης ότι η αστική δημοκρατία, παρ' όλο που φιλοσοφικά και θεσμικά αυτοκαθορίζεται ως ουσιαστική δημοκρατία (πχ: γενικές καθολικές εκλογές, διάκριση εξουσιών, ελευθερία λόγου, δημοψηφίσματα), ακόμα και σε περιόδους πολιτικής σταθερότητας δεν παύει δομικά να έχει ψήγματα ενός φασιστικού κράτους-κράτους έκτακτης ανάγκης.

Συγκεκριμένα, το πιο εξόφθαλμο χαρακτηριστικό είναι η ύπαρξη μόνιμου στρατού και αστυνομίας. Πρόκειται για δύο μηχανισμούς που στηρίζουν το κράτος και κατ'επέκταση την φιλελεύθερη δημοκρατία, οι οποίοι όμως ταυτόχρονα συγκροτούν και τον πυρήνα ενός φασιστικού κράτους. Προεκτείνοντας, όμως, βαθύτερα την ανάλυση αυτή, διακρίνουμε ότι ακόμα και στα ίδια τα αστικά Συντάγματα – θεμέλια φαινομενικά της φιλελεύθερης δημοκρατίας – υπάρχει κατά κανόνα πρόβλεψη για τη μετάβαση σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης υπό συνθήκες πολιτικής κρίσης. Μάλιστα, στο ελληνικό αστικό Σύνταγμα το άρθρο 48 προβλέπει την κατάσταση αυτή “ Σε περίπτωση πολέμου, επιστράτευσης εξαιτίας εξωτερικών κινδύνων ή άμεσης απειλής της εθνικής ασφάλειας, καθώς και αν εκδηλωθεί ένοπλο κίνημα για την ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος...”.

Τί εννοεί όμως ο συντακτικός νομοθέτης όταν μιλάει για την “εθνική ασφάλεια”; Για να απαντήσουμε σε αυτό πρέπει πρώτα να τονίσουμε ότι το “έθνος” είναι ένα ιδεολόγημα κοινό μεταξύ αστών φιλελεύθερων και φασιστών. Οι φασίστες δεν αποτελούν απειλή για το έθνος, αντίθετα αποτελούν τους πιο φανατικούς θιασώτες του. Έτσι, όταν ο νομοθέτης θεμελιώνει την ανάγκη προστασίας της εθνικής ασφάλειας αντικατοπτρίζει ως πολέμιους αυτής αποκλειστικά τους φορείς μια ενδεχόμενης κοινωνικής επανάστασης. Ο φασισμός, ως ένα ακραία εθνικιστικό κίνημα, ολοκληρώνει την ιδεατή υπόσταση του έθνους, την οποία εισάγει η φιλελεύθερη δημοκρατία.

Ένα δεύτερο κοινό γνώρισμα των δύο συστημάτων είναι το γεγονός πως η επιβίωση και η αναπαραγωγή τους βασίζεται σε κάποια μορφή καταδυνάστευσης του κοινωνικού σώματος. Η μόνη διαφορά εδώ είναι πώς ενώ στην αστική δημοκρατία η καταπίεση αυτή πραγματώνεται έμμεσα, με όρους βιοπολιτικής, στον φασισμό αυτό γίνεται μέσω της ωμής και απροκάλυπτης επιβολής. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι στο πλαίσιο αυτό και τα δύο συστήματα χειραγωγούν τις μάζες με την συμβολή της 4ης Εξουσίας, ώστε να εξασφαλίσουν την διάρκεια της κυριαρχίας τους. Ακόμα, κοινός στρατηγικός στόχος των δύο συστημάτων είναι η απόσπαση συναίνεσης από την μικροαστική τάξη. Από την μία, για την αστική δημοκρατία, όπως λέει και ο Μαρξ στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο “Οι μεσαίες τάξεις, ο μικρός βιομήχανος, ο μικρέμπορας, ο βιοτέχνης, ο αγρότης, όλοι αυτοί “καταπολεμούν” την αστική τάξη για να διατηρήσουν την ύπαρξη τους σα μεσαίες τάξεις και να σωθούν από τον αφανισμό. Δεν είναι λοιπόν επαναστατικές, αλλά συντηρητικές. Κάτι παραπάνω. Είναι αντιδραστικές, γιατί ζητούν να στρέψουν προς τα πίσω τον τροχό της ιστορίας”, και από την άλλη για τον φασισμό, ως ένα όπλο ενάντια στην εργατική τάξη. Τέλος, δεν πρέπει να μας διαφεύγει πώς η αστική τάξη δεν αποτελεί ένα μονολιθικό μπλοκ, αλλά έναν συνασπισμό διαφορετικών τμημάτων του κεφαλαίου. Στο πλαίσιο αυτό, τα φιλελεύθερα κόμματα της πολιτικής δεξιάς και τα ακροδεξιά/φασιστικά κόμματα, εκπροσωπώντας αυτά τα διαφορετικά τμήματα, πάντα θα βρίσκουν τον τρόπο σε περιόδους κρίσης να συσπειρώνονται σε έναν “συνασπισμό της αστικής εξουσίας” με φόντο το αστικό κράτος.

Συνοψίζοντας, και έχοντας εξετάσει τις συγκεκριμένες ομοιότητες, είναι αναγκαίο να επαληθεύσουμε τη θέση ότι ο φασισμός και το κράτος έκτακτης ανάγκης είναι ένα δομικό ενδεχόμενο του αστικού κράτους, Ιστορικά, ξεκινώντας από την ίδια την κοιτίδα της αστικής δημοκρατίας, την Γαλλική Επανάσταση, και φτάνοντας μέχρι και την σύγχρονη εποχή αποδεικνύεται ότι ο βοναπαρτισμός είναι η φυσική μετεξέλιξη του αστικού κράτους υπό συνθήκες κρίσης. Ειδικότερα σε τέτοιες περιόδους πολιτικής αστάθειας ο φασισμός αποτελεί τον φορέα διάσωσης του μεγάλου κεφαλαίου, εξοντώνοντας εν τέλει τη μικροαστική και την προλεταριακή τάξη.

Καταληκτικά, η αστική δημοκρατία και ο φασισμός συμπορεύονται και εναλλάσσονται αποτελώντας τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.

Εξάλλου, ο Σαμαράς απ' τον Μιχαλολιάκο είναι ένας Μπαλτάκος δρόμος...

Δρελιώζης Κωνσταντίνος,
Γερολυμάτος Περικλής